„Kiedy człowiek choruje na grypę, lekarz zapisuje mu aspirynę i witaminę »C«. Dla zdrowia i higieny młodzieży naszych wsi można by również wypisać receptę: plac do gry plus piłka, ale wykonanie takich zamierzeń nie jest proste.” ^[1]

 

W maju[2] lub lipcu[3] 1945 r. rozegrano w Wąsoszu spotkanie piłkarskie między Kolejowym Klubem Sportowym z Wąsosza i zespołem PKP ze Ścinawy. Zakończyło się przegraną gospodarzy 1:2. W kolejnym meczu w Ścinawie zwycięstwo 1:0 odnieśli wąsoszanie. Drużyna wąsoska składała się z Józefa Stefaniaka (kierownik i zawodnik), Leona Dankowskiego (strzelił obydwie bramki dla KKS Wąsosz), Franciszka Kaczorowskiego, Bogdanowicza, Józefa Wesołowskiego, trzech braci Rybczyńskich, Michała Horbowego, Ludwika Bałdy, Skulskiego, Łańcuckiego, Wydry i Mikołajczyka. Wszyscy oprócz 14-latka L. Bałdy byli w wieku 28-30 lat[4].

W czasie rządów niemieckich Wąsosz posiadał prawa miejskie, które po II wojnie światowej zachował do 1 lutego 1946 r. W tym okresie „miejskości” Józef Stefaniak, który sam był kolejarzem, podobnie jak część zawodników, utworzył Kolejowy Klub Sportowy. Klub ów z niewiadomych przyczyn został wkrótce rozwiązany[5]. W 1946 r.
z inicjatywy Jana Franka powstał Ludowy Zespół Sportowy[6]. Zarząd tworzyli: Jan Frank – prezes, Józef Stefaniak – zastępca, Bolesław Musiałowski – skarbnik, Bernard
i L. Dankowski – członkowie, Dyczko – gospodarz[7]. Aby uczestniczyć w rozgrywkach piłkarskich klasy C drużynę zgłoszono do OZPN.

W książce „Śladami dobrej roboty” (Wrocław 1971) wydanej z okazji 25-lecia LZS podano, iż Jan Frank ogniwo LZS w Wąsoszu powołał do życia 6 września 1945 r.[8] Wydaje się, że pierwsza wersja – wg mnie – jest bardziej wiarygodna, gdyż dokument, z którego zaczerpnąłem informacje pochodzi z początku lat 50., a książka opisuje założenie LZS w Wąsoszu po 25 latach. A ponadto trudno zorganizować wiejski klub sportowy w mieście.

LZS Wąsosz nie posiadał żadnego sprzętu sportowego. Jego członkowie zorganizowali festyn, z którego dochód przeznaczyli na sprzęt do gry w piłkę siatkową i piłkę nożną. Następnie sposobem gospodarczym wybudowali boisko sportowe. W ciągu kilku lat brali udział w spotkaniach i rozgrywkach z kołami sportowymi z sąsiednich wsi
i szkół. W zawodach powiatowych w piłce nożnej zajęli pierwsze miejsce. Podjęli się również wyremontowania zniszczonej sali gimnastycznej. 3 tys. zł otrzymali ze Związku Zawodowego Pracowników Rolnych, resztę prac wycenionych na 10 tys. zł wykonali we własnym zakresie przy pomocy miejscowego PGR. Przy tym LZS-ie istniał zespół pieśni i tańca o nazwie „Orla”. W 1953 r. występował 12 razy, a uzyskane środki przeznaczono na sprzęt sportowy i świetlicowy, ponadto zdobył I miejsce w eliminacjach wojewódzkich[9]. Członkami wąsoskiego LZS-u byli przeważnie uczniowie szkoły zawodowej, grający wyłącznie w piłkę nożną[10].

Nie wiadomo, czy w 1946 r. powstały inne Ludowe Zespoły Sportowe na terenie powiatu górowskiego, ale w listopadzie 1949 r. funkcjonowały 4 z 86 członkami (w tym 11 kobietami), a w październiku 1950 r. – 11 z 338 członkami (w tym z 57 kobietami);
5 było w toku rejestracji[11]. Jedynie dwa LZS-y były zaopatrzone w sprzęt sportowy, inne jedynie posiadały wyposażenie do gry w piłkę siatkową. Związek Samopomocy Chłopskiej przeznaczył 117 tys. zł na sprzęt, ale wydano tylko 47 tys. zł, ponieważ brakowało sprzętu w magazynie oddziału wojewódzkiego ZSCh[12].

W maju 1951 r. na terenie powiatu górowskiego istniało 20 kół LZS[13]. Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej prowadził wówczas rozgrywki w piłce nożnej o mistrzostwo powiatu. Brało w nich udział 10 drużyn, w tym 6 LZS-ów; 4 drużyny zrezygnowały z gry z powodu braku sprzętu, prawdopodobnie LZS-owskie. Mistrz grał o wejście do klasy wojewódzkiej. W lipcu planowano rozegrać piłkarskie mistrzostwa LZS-ów. Ponadto organizowano mistrzostwa wewnątrz kół oraz masowe zawody w trójboju lekkoatletycznym, wyścigi kolarskie, turnieje tenisowe i rozgrywki szachowe, mistrzostwa powiatowe w piłce siatkowej, piłce koszykowej i piłce ręcznej[14].

Wówczas członkowie kół sportowych, w tym LZS-ów, zajmowali się zdobywaniem odznak „Sprawni do Pracy i Obrony”, tyle że sportowcy wiejscy odczuwali trudności natury technicznej – brak sprzętu sportowego i urządzeń sportowych. Dla powiatu górowskiego wyznaczono plan zdobycia 80 odznak, z tego połowa przypadała na LZS-y. Plan ten przekroczono o 200%[15].

Wtedy do najlepszych zaliczano LZS-y z Bełcza Wielkiego, Glinki, Ligoty, Zaborowic, Jastrzębiej i Kajęcina[16].

Ludowe Zespoły Sportowe funkcjonowały w ramach Związku Samopomocy Chłopskiej do 1951 r.; sportem na wsi także zajmowały się ówcześnie działające organizacje młodzieżowe – początkowo Związek Walki Młodych i Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, a od 1948 r. Związek Młodzieży Polskiej. W swoich programach kulturę fizyczną miały hufce przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego oraz hufce Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” (działające od 1948 r.). Od 23 kwietnia 1952 r. Ludowe Zespoły Sportowe jako Zrzeszenie LZS funkcjonowały pod patronatem PO „Służba Polsce”[17]. W 1955 r. stało się samodzielnym zrzeszeniem sportowym kierowanym przez Radę Powiatową.

W maju 1952 r. powołano Powiatową Radę Zrzeszenia LZS przy Komendzie Powiatowej PO „SP”, która przejęła od Zarządu Powiatowego ZSCh 17 LZS-ów istniejących na terenie powiatu górowskiego, z tego jedynie 3 przejawiały działalność. Na 760 członków, około 50% faktycznie nie należało do LZS-ów z powodu zmiany miejsca zamieszkania i miejsca pracy, małej aktywności i nieopłacenia składek członkowskich. Sprzęt nie był właściwie konserwowany i przechowywany[18]. Powiatowa Rada Zrzeszenia LZS składała się z 18 członków, którzy wywodzili się z organizacji społeczno-politycznych, Powiatowej Rady Narodowej, ZSCh. W jej skład wchodzili również działacze sportowi. Jan Cieliczka i Ryszard Berechulka byli etatowymi pracownikami odpowiedzialnymi za całość pracy LZS-ów.

10 kwietnia 1953 r. istniało już 28 LZS-ów, czyli powstało 11 nowych, liczących 690 członków, w tym 138 dziewcząt. 19 funkcjonowało przy spółdzielniach produkcyjnych, 8 – przy PGR-ach i 1 w „gromadzie indywidualnej”, czyli we wsi[19]. Nadal pozostał problem składek, gdyż 50% członków ich nie opłacało. W 1953 r. wyróżniano i stawiano za wzór innym dwa LZS-y – w Wąsoszu i Chróścinie (powstał w 1950 r. założony przez Czesława Woźnego)[20].

W II kwartale 1953 r. było 26 LZS-ów, a w nich 690 członków, z czego 8 LZS-ów w „gromadach indywidualnych”, 11 – w spółdzielniach produkcyjnych, 7 – w PGR-ach [21], co jest nieco niezgodne z wcześniej podanymi danymi. W III kwartale 1953 r. funkcjonowało 30 LZS-ów, liczących 932 członków, w tym 230 kobiet; z czego w PGR-ach – 6, w spółdzielniach produkcyjnych – 9, w „gromadach indywidualnych” – 15. Wówczas istniały LZS-y w takich miejscowościach jak Wąsosz, Bełcz Wielki, Czernina, Stara Góra, Chróścina, Rogów Górowski, Psary, Jastrzębia. Oceniano, że na wyróżnienie za swą pracę zasługiwali: Jan Frank (Wąsosz), Władysław Petryniak (Bełcz Wielki), Edward Siekanowicz (Chróścina), Zdzisław Kalczyński, Wacław Doroszyński, Roman Sitnik[22].

Pod koniec IV kwartału 1953 r. nadal funkcjonowało 30 LZS-ów z 820 członkami, w tym 230 dziewcząt, z tego w PGR-ach – 6, w spółdzielniach produkcyjnych – 16,
w „gromadach indywidualnych” – 8[23]. W II kwartale 1954 r. było 31 LZS-ów (powstał jeden w gromadzie Karów), liczących 1062 członków, w tym 220 kobiet[24]. W III kwartale 1954 r. powstały 3 LZS-y – w Luboszycach, Giżynie i Zaborowicach[25].

Do tej listy miejscowości, gdzie istniały LZS-y można dodać jeszcze kilka: Naratów, Niechlów, Glinka, Dochowa, Ślubów, Stara Góra[26], Wiewierz, Ryczeń[27], Brzeżany, Kłoda Wielka[28], Lubów, Borszyn Mały[29], Płoski, Cieszkowice, Pobiel, Załęcze, Czechnów[30].

Oceniano, że najlepiej pracowały: LZS Wąsosz (działający przy PGR), LZS Czechnów (przy spółdzielni produkcyjnej) i LZS Stara Góra. Posiadały sekcje piłki nożnej, piłki siatkowej, lekkoatletyczne, szachowe, tenisa stołowego. Poza udziałem w różnych imprezach sportowych grały w rozgrywkach piłkarskich o mistrzostwo klasy „C” podokręgu leszczyńskiego[31].

Wiosną 1956 r. na terenie powiatu działało 25 kół LZS-ów z 1550 członkami, w tym z 490 kobietami. Najlepsze było koło w Wąsoszu, wyróżnione na szczeblu województwa. Otrzymało bowiem 150 tys. zł od Wojewódzkiej Rady LZS na przebudowę stadionu. Pomagał mu miejscowy PGR kupując sprzęt sportowy i użyczając środki transportu. Innym zasługującym na wyróżnienie kołem był LZS w Starej Górze. Poza sekcją piłki nożnej prowadził sekcję kolarską, która w poprzednim [1955] roku zdobyła mistrzostwo Dolnego Śląska indywidualnie i drużynowo. Inne wyróżniające się LZS-y pracowały w Czechnowie, Luboszycach, Bełczu Wielkim i Naratowie. W tym roku
12 LZS-ów uczestniczyło w rozgrywkach piłkarskich klasy „B”, a Wąsosz i Stara Góra – w klasie „C”[32].

W latach 1956 i 1957 wraz z rozpadem większości spółdzielni produkcyjnych (na terenie powiatu górowskiego tylko jedna pozostała) i rozwiązaniem takich organizacji jak ZMP (w 1957 r.) i PO „SP” (w 1955 r.) znaczna część LZS-ów zaprzestała działalności.

Po likwidacji Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” Ludowe Zespoły Sportowe funkcjonowały samodzielnie, powołując w wyborach Radę Powiatową (skład na końcu tekstu). Rada ta pracowała słabo. W kadencji 1957-1959 zebrała się tylko na 5 posiedzeniach (w 1958 – 1, w 1959 – 4). Przez rok nawet nie było przewodniczącego. W tym czasie pracą kierował kierownik biura Edward Stebnicki do czasu powołania do odbycia służby wojskowej. Podobnie słabo pracowało prezydium rady, które w 1958 r. zebrało się tylko raz, w 1959 – 7 razy. Wielu jej członków zrezygnowało z pracy[33].

Nie lepiej było w czasie trwania następnych kadencji. W okresie 1960-1962 rada zebrała się tylko 3 razy – raz w roku; prezydium odbyło 11 posiedzeń[34]. W następnej kadencji obejmującej lata 1963-1964 było jeszcze gorzej – posiedzenie raz w roku, czyli w sumie 2. Nieco lepiej wypadło prezydium, które obradowało 14 razy[35]. Dotychczas
w biurze ZP LZS było zatrudnionych dwóch pracowników. W 1963 r. zwolnił się instruktor Eugeniusz Młynarski, a na jego miejsce przyszedł Zenon Matuszewski, ale długo nie popracował, bo nastąpiła redukcja etatów, która go objęła. Od maja 1964 r. w górowskiej Radzie Powiatowej pozostał jeden pracownik[36]. W kadencji 1965-1966 rada obradowała 2 razy, a prezydium 16; trzykrotnie zmieniała się obsada etatu w biurze, pod koniec kadencji pracował Stefan Kasperski[37]. Odwołano go w połowie 1971 r.[38]

Z braku dokumentów, nie wiemy jak wyglądała praca Rady Powiatowej w następnych latach.

Rozwój Ludowych Zespołów Sportowych na terenie powiatu górowskiego obrazują dwie tabele. Do przedstawionych liczb należy podchodzić z pewnym dystansem, gdyż wiele kół nie posiadało ewidencji swoich członków[39] lub nie prowadziło szczegółowej ewidencji[40]. Mimo tego widać, że LZS-y były masową organizacją młodzieży wiejskiej.

Rozwój LZS-ów 1957-1966

Rok	Liczba LZS	Liczba członków
		ogółem	w tym kobiet
1957	18	617	85
1958	25	895	121
1959	26	941	136
1960	29	1114	142
1961	34	1237	210
1962	37	1352	237
1963	40	1386	246
1964	42	1447	261
1965	45	1536	278
1966	46	1593	291
1972	56	1450	b.d.
APL: UW Leszno 4900 s. 56; 92; 115; 156

 

Członkowie LZS’ów w latach 1970-1973

Rok	Członkowie	Zawodnicy
1970	2512	2197
1971	1860	1785
1972	1450	1236
1973	1401	1252

Roczniki statystyczne województwa wrocławskiego 1971-1974

 

Większość kół była zdominowana przez młodzież pochodzącą z rodzin rolników indywidualnych, znacznie rzadziej w działalność sportową angażowała się młodzież z rodzin zatrudnionych w PGR-ach. W 1959 r. na 26 kół tylko 6 (z 230 członkami) działało przy PGR-ach[41], w 1962 r. – na 37 kół tylko 9 z 377 członkami[42], w 1964 – na 42 koła tylko 14[43], w 1966 r. – na 46 tylko 15.

W dokumentach pojawiają się nazwiska osób zaangażowanych w organizowanie i popularyzowanie sportu wiejskiego: Jan Frank (szczególnie często), Aleksander Baran – nauczyciel z Sicin, Kazimierz Gołębiowski – nauczyciel z Radosławia[44], Tomasz Szwechłowicz z Jemielna[45], Mieczysław Karaś (LZS Czechnów), Kazimierz Sokołowski (LZS Witoszyce), Ryszard Włodarczyk (LZS Czernina)[46], Mieczysław Karaś, Jerzy Laubsch, Józef Stefaniak, Zenon Zygmunt[47], Stanisław Talarowski (LZS Czechnów), Kazimierz Pawliczak (LZS Osetno)[48].

Ludowe Zespoły Sportowe funkcjonowały dzięki dotacji z Rady Wojewódzkiej LZS, składkom członkowskim oraz pomocy finansowej przekazywanej przez instytucje i zakłady pracy. Wielokrotnie działacze wypowiadali się, że GS-y i PZGS jako instytucje handlowe czerpiące zyski z działalności gospodarczej na wsi, winne wspierać aktywność sportową wsi, ale jedynie GS Góra i GS Wąsosz pomagały w zakupie sprzętu sportowego[49]; pod koniec lat 50. także GS Luboszyce[50]. Z roku 1967 pochodzi informacja, że pomoc przekazywały: Związek Zawodowy Pracowników Rolnych, PZGS, Okręgowy Zarząd Mleczarni, kółka rolnicze i Bank Spółdzielczy[51]. Na początku lat 70. odnotowano, że pomagały PGR-y (Wąsosz, Jastrzębia, Czechnów, Ligota), GS Czernina, GRN Góra, GRN Kamień Górowski, GRN Wąsosz, GRN Jemielno, mleczarnia i POM[52].

Na początku 1960 r. 9 sekcji piłki nożnej skupiało 125 zawodników. Najlepsze wyniki osiągnięto w Wąsoszu (drużyna uczestniczyła w rozgrywkach o mistrzostwo klasy „C”), Naratowie, Czechnowie i Psarach[53]. Piłkarze wąsoscy rywalizowali z zawodnikami z Rawicza, Sarnowej, Leszna, Bojanowa, Rydzyny, Jutrosina i Góry Śląskiej[54]. Po trzech latach funkcjonowało 9 sekcji z 135 zawodnikami. 8 brało udział w rozgrywkach ligi „W”. Wyróżniające wyniki osiągnęły sekcje z Dochowej, Sicin, Cieszkowic, Radosławia i Wąsosza. Drużyna wąsoska uczestniczyła w sezonach 1960/61 (po raz pierwszy) i 1961/62 w rozgrywkach klasy „B” w podokręgu leszczyńskim. Po sezonie 1962/63 awansowała do klasy „A”, co było niewątpliwie dużym sukcesem. Rywalizowała z takimi drużynami jak Mosiński KS, „Obra” Kościan, „Ravia” Rawicz, RKKS Rawicz, „Dyskobolia” Grodzisk, „Promień” Opalenica, „Stomil” Poznań, „Warta” II Poznań, „Patria” Buk i Luboński KS. Największą niespodziankę sprawiła wiosną 1964 r. zwyciężając Luboński KS 4:1[55]. Jednak pobyt w klasie „A” trwał tylko rok. Od tego czasu drużyna „Orli” na przemian grała w klasie „B” i w klasie „A” (1966/67, 1967/68). W sezonie 1967/68 zajęła ostatnie miejsce w klasie „A”, prawdopodobnie wycofała się z rozgrywek w klasie „B” i w sezonie 1968/69 występowała w klasie „C”[56]. Ponadto LZS w Wąsoszu zgłosił drużynę do rozgrywek w klasie „C” w sezonie 1960/61, ale ze względów finansowych musiał ją wycofać. Sekcje w Psarach i w Czerninie przeżywały trudności organizacyjne[57].

W sezonie 1963/64 w podokręgu leszczyńskiego OZPN Poznań grały jeszcze dwie drużyny w klasie „C” – LZS Wąsosz i LZS Czechnów. Na wysoką ocenę zasługiwał Mieczysław Karaś z Czechnowa. Ponadto zorganizowano rozgrywki ligi wiejskiej (tzw. ligi „W”), w której brało udział 8 sekcji z 144 zawodnikami. W sezonie obejmującym rok 1964 najlepiej wypadły drużyny z Czechnowa i Radosławia[58], a w sezonie 65/66 – LZS Czechnów, Witoszyce, Glinka, Naratów. 3 drużyny grały w podokręgu leszczyńskim w klasie „C”: Czechnów, Witoszyce i Wąsosz (niezależnie od tego pierwsza drużyna w klasie „B”)[59].

W sezonie 1967/68 występowało 13 drużyn z 169 zawodnikami: 1 w klasie „A”, 6 w klasie „C” i 6 w klasie „W”[60]. W sezonie 1969/70 w klasie „C” na szczeblu powiatu uczestniczyło w rozgrywkach 17 LZS-ów. Zespoły podzielono na dwie grupy celem uniknięcia dalekich wyjazdów. LZS Wąsosz występował w klasie „B”. Do lepszych LZS-ów należały: Wąsosz, Rudna, Ryczeń, Glinka, Naratów, Żuchlów, Czechnów, Giżyn, Osetno, Jastrzębia[61]. Na początku lat 70. występowało 30 drużyn w trzech grupach. Najlepsze wyniki osiągnęły LZS-y ze Ślubowa, Naratowa, Czechnowa, Glinki, Luboszyc, Irządz-Ciechanowa. W podokręgu leszczyńskim w klasie „B” grał LZS Wąsosz[62]. Poza rozgrywkami ligowymi urządzano turniej z okazji 1 Maja, Święta Ludowego i na zakończenie sezonu tzw. ostatki piłkarskie[63].

Na przełomie 1959/1960 roku istniało 25 sekcji piłki siatkowej zrzeszających 210 zawodników (w tym 6 kobiet), z których 6 drużyn brało udział w rozgrywkach klasy „C”. Najlepsze wyniki osiągnął LZS Luboszyce, który zajął w 1959 r. IV miejsce w mistrzostwach wojewódzkich LZS. Dobrze pracowały sekcje w Wąsoszu, Witoszycach
i Zbakowie Górnym[64].

Po trzech latach podczas konferencji sprawozdawczo-wyborczej w styczniu 1963 r. poinformowano, że na terenie powiatu 253 osoby uprawiały piłkę siatkową w 33 sekcjach, z których 11 uczestniczyło w rozgrywkach klasy „C”. Najlepiej pracowały LZS-y w Luboszycach, Naratowie, Radosławiu i Ryczeniu. Reprezentacja powiatu składająca się w większości z zawodników LZS Luboszyce zajęła III miejsce w mistrzostwach województwa, w rozgrywkach o Puchar Zootechnika w okręgu poznańskim zajęła I miejsce, w Strzelinie podczas Dnia Spółdzielczości uplasowała się na III miejscu. Piłka siatkowa cieszyła się powodzeniem. W tej dyscyplinie odnoszono sukcesy – mimo braku instruktorów[65].

W okresie 1962-1964 najlepszą drużyną siatkówki dysponował LZS Radosław. Jej członkowie stanowili większość reprezentacji powiatu. Wyróżniającą się sekcję posiadał LZS Siciny[66]. W latach 1964-1966 funkcjonowało 40 sekcji, część z nich brała udział w rozgrywkach klasy „C”. Oceniano, że dobrze pracowały sekcje: Witoszyce, Radosław, Czechnów, Glinka. Reprezentacja powiatu składała się z zawodników z Radosławia i Wito-szyc[67]. W sezonie 1969/70 w rozgrywkach uczestniczyło 20 LZS-ów[68]. W latach 60. nawiązano kontakty z NRD, pod koniec 1972 r. wznowiono je, rozgrywając dwa mecze –
u siebie i na wyjeździe – obydwa wygrane[69].

W okresie 1957-1959 w tenisie stołowym najlepiej wypadał Wąsosz, dobrze pracowały sekcje w Luboszycach, Borszynie Małym i Naratowie. Uczestniczyły one w rozgrywkach ligi „W”[70]. Wielokrotnie narzekano na brak pomieszczeń do gry. W latach 1971-1972 przeprowadzono rozgrywki najpierw na szczeblu wiejskim
o tytuł „najlepszej rakiety wsi”, następnie gromadzkie; uczestniczyło w nich 150 zawodników i 15 zawodniczek. W mistrzostwach powiatu wzięło udział 74 uczestników. Po raz pierwszy rozgrywano je w kategorii seniorów, tytuł mistrza po raz drugi zdobył Jan Góralik z LZS Naratów, w kategorii juniorów – Bogdan Harc z LZS Radosław[71]. Największe zasługi w popularyzowaniu tenisa miały – Naratów, Czechnów, Cieszkowice i Bełcz Wielki, z których startowało najwięcej zawodników[72].

W okresie 1957-1959 32 szachistów z 11 sekcji walczyło o mistrzostwo powiatu[73]. W następnych latach dzięki pracy etatowych pracowników ZP ZLZS (organizacja symultan i innych imprez) zwiększyło się zainteresowanie tą dyscypliną. Reprezentacja LZS-ów wygrała mecz z reprezentacją Góry w stosunku 5,5 pkt do 3,5 pkt, a sekcja LZS Wąsosz dwukrotnie pokonała szachistów z klubu Związku Młodzieży Socjalistycznej[74]. 20 grudnia 1964 r. rozegrano mecz z drużyną z NRD, ale nie znamy wyniku[75]. W połowie lat 60. odnotowano brak zainteresowania tą dyscypliną sportową, czemu starano się zaradzić, organizując różne imprezy, m.in. trzykrotnie grano z reprezentacją powiatu Nosky w NRD[76].

Na początku lat 70. zorganizowano rozgrywki o tytuł mistrza wsi, w których startowało 600 zawodników, następnie rozgrywki indywidualne i gromadzkie z udziałem 300 osób, największa frekwencja w Czechnowie, Wąsoszu i Bełczu Wielkim, końcowym efektem były indywidualne mistrzostwa szachowe – turniej „Złota Wieża” w kategorii kobiet i mężczyzn. Zwyciężyli Helena Talarowska – wiceprzewodnicząca RP LZS i Tadeusz Palczyński (LZS Naratów). W tym turnieju startowało 50 uczestników[77].

W listopadzie 1958 lub 1959 r. z inicjatywy Michała Garbaczewskiego powstała w Niechlowie sekcja podnoszenia ciężarów[78]. W kolejnych latach sekcja ta została wyposażona w sprzęt sportowy, ale była mało żywotna, ponieważ brakowało pomieszczeń na treningi[79]. Na początku lat 60. powstała sekcja w LZS Czernina[80]. W połowie lat 60. zajęła 4 miejsce w rozgrywkach wojewódzkich, a bracia Włodarczykowie reprezentowali powiat na indywidualnych mistrzostwach Polski[81].

Na początku 1963 r. odnotowano istnienie sekcji kolarskiej, ale niestety bez podania miejsca funkcjonowania. Liczyła ona 20 zawodników, którzy reprezentowali powiat na zawodach urządzanych na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce. W 1962 r. Rada Powiatowa Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe zwróciła się do Powiatowego Komitetu Kultury Fizycznej i Frontu Jedności Narodu w Lesznie z propozycją zorganizowania wyścigu kolarskiego. Wyścig odniósł duży sukces i postanowiono go organizować w kolejnych latach[82]. Inny wyścig – dwuetapowy – zorganizowano wspólnie z Radą Powiatową Zrzeszenia LZS w Wołowie. Odbył się on 22 lipca[83].

Sekcja kolarska pracowała 80 godzin w czynie społecznym przy sianokosach w PGR w Ryczeniu, za co w rewanżu dostała dresy, pantofle kolarskie i spodenki[84]. W połowie lat 60. podpisano umowę z drużyną „Traktor” z NRD, jej zawodnicy kilkakrotnie brali udział w zawodach u nas, kilkakrotnie nasi zawodnicy wyjeżdżali do nich[85].

W 1961 r. sekcja lekkoatletyczna mimo braku odpowiednich urządzeń i fachowej pomocy prowadziła działalność, m.in. zajęła III miejsce w województwie, ale następnie jej aktywność zmalała[86]. Sekcja lekkoatletyczna pracowała niesystematycznie i słabo, wynikało to z braku urządzeń sportowych i fachowej pomocy. Zorganizowano imprezę powiatową pod hasłem „Szukamy olimpijczyków”, gdzie odkryto talent sportowy – Marian Partyka z LZS Czernina. W zawodach w Warszawie uplasował się w pierwszej piątce, rzucając oszczepem na odległość 53,70 m.[87] Brak odpowiedniego sprzętu i urządzeń, brak instruktora rzutowało negatywnie na pracę sekcji[88].

W połowie lat 60. powstała sekcja łucznicza w LZS Bronów przy szkole rolniczej, ale nie rozwinęła szerszej działalności[89].

Rada Powiatowa LZS w czasie swojej kadencji, obejmującej, lata 1957-1959 zorganizowała mistrzostwa PGR-ów w lekkiej atletyce i piłce siatkowej, i dwie imprezy turystyczne (wycieczki na „winobranie” i do Sobótki)[90]. Członkowie LZS-ów startowali w masowych zawodach walterowskich i kościuszkowskich organizowanych przez Ligę Przyjaciół Żołnierza przy współudziale ZP LZS, w biegach narodowych i przełajowych. 68 drużyn (w tym 12 kobiecych) walczyło o puchar redakcji „Dziennika Ludowego”. Zgłoszono 32 drużyny do turnieju szachowego o „Złotą Wieżę”. W ciągu trzech lat zorganizowano ogółem 370 imprez i zawodów sportowych z udziałem 6992 zawodników (w tym 763 kobiet)[91].

W kolejnych latach, do początku 1963 r., organizowano ponadto spartakiady środowiskowe i gromadzkie, które były formą uczczenia tysiąclecia państwa polskiego. Uczestniczyło w nich 882 zawodników (w tym 152 kobiety). Najlepiej zorganizowana spartakiada środowiskowa odbyła się w Cieszkowicach dzięki Janowi Maczanowi, a gromadzka – w Niechlowie dzięki Michałowi Garbaczewskiemu i Marianowi Zdrzewielskiemu. LZS-owcy startowali w biegach narodowych. 72 drużyny rywalizowały w turnie-ju piłki siatkowej o puchar redakcji „Dziennika Ludowego”, a do walki o puchar redakcji „Robotnika Rolnego” zgłoszono 7 drużyn piłki nożnej. Podsumowując w 1963 r. upływającą kadencję ZP ZLZS stwierdzono, że odbyło się 518 imprez i zawodów sportowych z udziałem 5536 zawodników (w tym 342 kobiet). Nadal kulała działalność turystyczna, ograniczająca się do zorganizowania 5 wycieczek[92].

W latach 1962-1964 organizowano spartakiady środowiskowe i gromadzkie, które miały charakter uczczenia tysiąclecia państwa polskiego: biegi narodowe, turniej piłki siatkowej o puchar „Dziennika Ludowego” (76 drużyn), turniej o puchar redakcji „Robotnika Rolnego” w piłce nożnej (8 drużyn), powiatowa spartakiada (wspólnie z Inspektoratem PGR) dla pracowników PGR (212 zawodników, w tym 28 kobiet). W 1964 r. urządzono wojewódzki festyn WZGS[93]. W sumie zorganizowano 576 imprez i zawodów sportowych z udziałem 6981 zawodników, w tym 458 kobiet[94].

W latach 1964-1966 organizowano spartakiady środowiskowe, gromadzkie i powiatowe, które miały charakter uczczenia tysiąclecia państwa polskiego, biegi narodowe, turniej piłki siatkowej o puchar „Dziennika Ludowego” (86 drużyn), turniej o puchar redakcji „Robotnika Rolnego” (86 drużyn piłki nożnej)[95], wspólnie z Inspektoratem PGR – 2 powiatowe spartakiady dla pracowników PGR (z udziałem 523 zawodników, w tym 76 kobiet)[96]. W tym okresie urządzono 656 imprez i zawodów z udziałem 7717 zawodników, w tym 674 kobiet[97].

		Kadencja
		1957-1959	1960-1962	1962-1964	1964-1966
Piłka nożna	imprezy	16	233	247	253
	zawodnicy	192	2430	2520	2587
Piłka siatkowa	imprezy	68	215	256	287
	zawodnicy	1114	2358	2472	2698
Kolarstwo	imprezy	–	22	19	21
	zawodnicy	–	359	426	416
Tenis stołowy	imprezy	12	13	12	11
	zawodnicy	196	117	126	156
Szachy	imprezy	5	23	24	26
	zawodnicy	69	154	161	174
Podnoszenie ciężarów	imprezy	8	b.d.	4	9
	zawodnicy	105	b.d.	40	56
Turystyka	imprezy	2	5	15	16
	zawodnicy	–	189	255	412
Lekka atletyka	imprezy	–	12	14	14
	zawodnicy	–	118	235	352

 Źródło: Sprawozdania Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe za okres sprawozdawczy

(APL: UW Leszno 4900)

W roku 1971 zorganizowano 21 zawodów sportowych, w których startowało 668 zawodników, oprócz tego LZS-owcy z powiatu górowskiego brali udział w 14 zawodach organizowanych przez innych, z tego 12 dotyczyło piłki nożnej, prawdopodobnie w ten sposób odnotowano udział „Orli” w rozgrywkach ligowych[98]. Na terenie powiatu urządzono jeszcze 6 imprez masowych z udziałem 3600 osób, w tym 620 kobiet. Ponadto zorganizowano 11 imprez turystycznych z 532 uczestnikami[99].

Zimą 1971/72 wspólnie z ZMW urządzono kulig z udziałem 400 osób (członków LZS i niezrzeszonych), wspólnie z Powiatowym Komitetem Kultury Fizycznej i Turystyki imprezę na lodowisku w Górze o nazwie „Jazda szybka na lodzie” z bezpłatną wypożyczalnią łyżew dla startujących (udział 20 członków LZS z 13 kół z powiatu)[100].
W spartakiadzie PGR po raz pierwszy wprowadzono ocenę za masowość udziału[101].

Zawodnicy LZS-ów mieli do dyspozycji – przełom 1959/1960 – 13 boisk do piłki nożnej, 25 do piłki siatkowej, jedną bieżnię 400-metrową i jedną salę gimnastyczną w Wąsoszu. Zwracano uwagę, że często dochodziło do sytuacji, że niewykorzystane boiska przemieniały się w łąki i pastwiska (np. w Starej Górze)[102]. Wówczas ogłoszono, że budowa boisk do piłki siatkowej, skróconych 100-metrowych bieżni klepiskowych, skoczni i rzutni czy obsadzanie obiektów sportowych (boisk do piłki nożnej lub siatkowej) drzewkami lub ich ogradzanie będzie formą uczczenia tysiąclecia państwa polskiego i XV-lecia PRL[103].

Na początku 1963 r. stan obiektów sportowych nieznacznie się poprawił: przybyło jedno boisko do piłki nożnej i 9 boisk do piłki siatkowej. LZS-y w Naratowie, Cieszkowicach, Sicinach i Jemielnie prowadziły społeczne budownictwo boisk i podstawowych urządzeń sportowych[104].

W okresie 1962-1964 na około 115 wsi prawie w każdej był wytyczony plac na boisko sportowe; istniało 14 boisk sportowych do piłki nożnej, 34 do piłki siatkowej, jedna bieżnia 400-metrowa i jedna sala gimnastyczna w Wąsoszu (dwa lata w remoncie)[105]. Boiska i place obrotni gospodarze wykorzystywali na wypas bydła czy nierogacizny[106]. Zorganizowano społeczne budownictwo boisk do piłki siatkowej – na podłożu żużlowym z naciągiem automatycznym. Powstało 7: Czechnów, Ryczeń, Czernina, Cieszkowice, Radosław, Siciny i siódmej miejscowości nie wymienionej z nazwy[107].

W latach 1964-1966 w każdej prawie wsi wytyczono place pod boiska, liczba boisk do piłki nożnej się nie zmieniła (nadal 14), ale przybyło boisk do piłki siatkowej – dysponowano już 37. Wybudowano 11 typowych boisk do piłki siatkowej (na podłożu żużlowym z krawężnikami oraz rurami żelaznymi i wyciągiem linowym). Część przestała pełnić swoją funkcję. W dalszym ciągu korzystano z jednej bieżni 400-metrowej i sali gimnastycznej w Wąsoszu, której remont został zakończony w 1965 r. (remont kapitalny i instalacja centralnego ogrzewania). Często zaniedbane boiska wykorzystywano na wypas bydła[108].

W 1967 r. LZS-y użytkowały 35 boisk, 10 skoczni, 8 rzutni. Włączenie się do konkursu „Boisko w każdej wsi” przyczyniło się do modernizacji boisk[109].

W 1972 r. korzystano z 24 boisk do piłki nożnej, 50 boisk do piłki siatkowej. W drugiej połowie 1972 r. w Wąsoszu rozpoczęto budowę pawilonu sportowego, jej zakończenie planowano na wiosnę 1973 r.[110]

Pod koniec lat 50. poza sportem ZP LZS prowadził działalność kulturalno-oświatową. Posiadał 7 własnych świetlic, a członkowie mogli korzystać dodatkowo z 19 gromadzkich, zakładowych i innych. Pod egidą LZS funkcjonowało 6 zespołów artystycznych, 3 zespoły czytelnicze i 4 zespoły przysposobienia rolniczego. Zorganizowano jeden kurs kroju i szycia[111].

Likwidacja powiatów w 1975 r. i wejście gmin leżących na terytorium powiatu górowskiego w skład województwa leszczyńskiego miało katastrofalne skutki dla sportu wiejskiego na naszym terenie. 30 października 1975 r. doszło do zjazdu likwidacyjnego Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe. Wzięli w nim udział członkowie rady Powiatowego Zrzeszenia LZS oraz członkowie Rad Gminnych LZS. Obradom przewodniczył Mieczysław Karaś.

Stanisław Filaber – sekretarz PZ LZS wygłosił referat na temat likwidacji PZ LZS w Górze. Rada Główna Zrzeszenia LZS wspólnie z Głównym Komitetem Kultury Fizycznej i Turystyki określiła nową strukturę organizacyjną zrzeszenia, m.in. powołując nowe wojewódzkie zrzeszenia LZS. 30 lipca 1975 r. odbył się w Lesznie zjazd, na którym wybrano władze i wytyczono kierunki działania. W skład tych władz weszła część lokalnych działaczy, m.in. Mieczysław Karaś, Zdzisław Kalczyński, Władysław Łuczko, Stanisław Talarowski. Stanisława Filabra wyznaczono na inspektora, który będzie odpowiadał za działalność na terenie czterech gmin – Czernina, Góra, Jemielno i Niechlów; Wąsosz miał podlegać pod inspektora rawickiego.

Dotychczasowy przewodniczący Powiatowego Zrzeszenia LZS Mieczysław Karaś podziękował działaczom za pracę i zaapelował o dalsze zaangażowanie na rzecz sportu wiejskiego. Jednogłośnie podjęto uchwałę w sprawie likwidacji Powiatowego Zrzeszenia LZS w Górze z dniem 30 października 1975 r. Jego majątek przejęły koła i Wojewódzkie Zrzeszenie LZS w Lesznie[112].

W pierwszym półroczu 1975 r. zorganizowano szereg imprez na szczeblu powiatowym, takich jak mistrzostwa powiatowe LZS w szachach i warcabach, liga gminna w piłce nożnej, turniej gmin powiatu górowskiego w Ryczeniu, mistrzostwa powiatowe o „Złoty kask”, turniej piłkarski na otwarcie sezonu i spartakiadę powiatową kombinatów PGR, PZGS i POM. W drugim półroczu 1975 r. po wejściu do województwa leszczyńskiego nie odbyła się żadna impreza. Z kolei w pierwszym półroczu 1976 r. przeprowadzono mistrzostwa gminy Góra w tenisie stołowym kobiet i mężczyzn oraz w szachach i warcabach, rejonowe mistrzostwa w tenisie stołowym kobiet i mężczyzn oraz w szachach mężczyzn, biegi zwycięstwa, turniej piłkarski z okazji 1 Maja i wyścig kolarski[113]. A potem nastąpiła zapaść.

 

Mirosław Żłobiński

PIerwodruk: Kwartalnik Górowski 2017 nr 59 s. VIII-XXV

Rada Powiatowa Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe

Kadencja 1957-1959 (stan z 16 kwietnia 1959 r.)

Zdzisław Kalczyński – przewodniczący (Góra Śląska), Jan Frank – wiceprzewodniczący (Wąsosz), Stanisław Raus – wiceprzewodniczący (Góra Śląska), Franciszek Dziadura – sekretarz (Stara Góra), Janusz Jasiak (Czernina), Kazimierz Filimoniak (Rudna Mała) i Michał Garbaczewski (Bełcz Wielki)[114].

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 24 stycznia 1960 r.

Rada Powiatowa:

Jan Frank – przewodniczący (Wąsosz), Zdzisław Nosal – wiceprzewodniczący (Góra Śląska), Kazimierz Nowak – sekretarz (Wąsosz), Jan Tupaj – skarbnik (Góra Śląska), Stanisław Raus – członek prezydium (Góra Śląska), Antoni Sulima – członek prezydium (Góra Śląska), Michał Garbaczewski – członek prezydium (Naratów)

Komisja Rewizyjna: Bogdan Bartkowiak – przewodniczący, Józef Krajewski i Antoni Walczak[115].

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 9 stycznia 1963 r.

Plenum Rady Powiatowej:

Jan Frank, Jan Tupaj, Józef Szczęśniak, Zdzisław Nosal, Zofia Dwojna, Halina Olichwer, Kazimierz Nowak, Jan Maczan, Stefan Pawliczak, Zdzislaw Sowa, Jan Graczyk, Edward Hołtra, Aleksander Baran, Ryszard Janusz, Czesław Paliwoda, Włodzimierz Raus, Michał Mochenek

Komisja Rewizyjna:

Janusz Kowaluk, Stanisław Raus, Bronisława Topolska[116].

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 17 grudnia 1964 r.

Plenum Rady Powiatowej:

Jan Frank, Zdzisław Nosal, Zofia Dwojna, Kazimierz Nowak, Zdzisław Springer, Mieczysław Karaś, Kazimierz Sokołowski, Tadeusz Drewnik, Ryszard Włodarczyk, Eugeniusz Młynarski, Marian Kidon, Zdzisław Fokin, Jerzy Laubsch, Włodzimierz Raus, Antoni Kęsicki, Stanisław Golimowski, Janusz Kowaluk, Stanisław Migdał, Józef Sztof

Komisja Rewizyjna:

Zenon Zygmunt, Józef Tworkowski, Urszula Owczarczuk[117].

Prezydium Rady Powiatowej [1966]

Jan Frank – przewodniczący, Zofia Dwojna – wiceprzewodnicząca, Włodzimierz Raus – wiceprzewodniczący, Kazimierz Nowak – sekretarz, Mieczysław Karaś, Zdzisław Springer, Zdzisław Nosal, Jerzy Laubsch, Tadeusz Drewniak

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 11 lutego 1967 r.

Prezydium plenum Rady Powiatowej:

Jan Frank – przewodniczący (wiceprzewodniczący ZP ZMW, LZS Wąsosz), Ewa Kołwa – wiceprzewodnicząca ds. kobiet (kierownik PGR Bronów, LZS Bronów), Zdzisław Springer – wiceprzewodniczący ds. PGR (Inspektorat PGR Zaborowice), Stefan Kasperski – sekretarz, Mieczysław Karaś – skarbnik (LZS Czechnów), Władysław Łuczko (LZS Ryczeń), Kazimierz Markowski (LZS Kłoda Mała)

Pozostali członkowie plenum:

Zofia Dwojna (Naratów), Ryszard Kowaluk (Wąsosz), Włodzimierz Raus (Góra), Eugenia Uściło (Polanowo), Jan Teresiak (Wierzowice), Marian Wołowski (Kamień Górowski), Władysław Kierkiewic (Rudna Mała), Jerzy Laubsch (Góra), Helena Połomka (Jastrzębia), Józef Halczuk (Ślęszów), Stanisław Jakubowski (Czernina), Władysław Orłowski (Żuchlów), Maria Zaręba (Kietlów), Józef Kostewicz (Siciny)

Komisja Rewizyjna:

Kazimierz Nowak – przewodniczący (ZS Wąsosz), Jadwiga Nejman (PGR Czechnów), Zdzisław Nosal (Góra)[118].

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 20 grudnia 1970 r.

Rada Powiatowa:

Jan Frank – przewodniczący (wiceprezes PZGS Góra), Stanisław Migdał (przewodniczący PKKFiT), Józef Bareła – skarbnik (instruktor ZP ZMW),

Stefan Kasperski – sekretarz RP Zrzeszenia LZS, Helena Talarowska – wiceprzewodnicząca (LZS Czechnów), Władysław Łuczko – wiceprzewodniczący (Nadleśnictwo Jemielno), Stanisław Włodarski (sekretarz Oddziału Związku Zawodowego Pracowników Rolnych), Stanisław Wyskwarski (instruktor KP PZPR), Józef Siudmak (instruktor PK ZSL), Mieczysław Karaś (Wydział Rolnictwa PPRN), Zygmunt Wujczak (Inspektorat PGR Zaborowice), Lech Gertych (księgowy PGR Ligota), Włodzimierz Raus (Inspektorat PZU), Krystyna Rudna (LZS Ślubów), Roman Wrzeszcz (LZS Zaborowice), Gustaw Wasiluk (LZS Wąsosz), Franciszek Niedbała (LZS Osetno), Antoni Arendarczyk (Wydział Oświaty PPRN), Jerzy Woziński (Powiatowy Związek Kółek Rolniczych Góra), Kazimierz Gołębiowski (nauczyciel SP), Hieronim Drobniewski (przewodniczący GRN Jemielno), Marian Lankiewicz (LZS Rogów Górowski), Maria Krasicka (Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa Czernina), Jan Okienko (LZS Żuchlów), Anna Jaźwińska (LZS Radosław)

Komisja Rewizyjna:

Zdzisław Maczulski – przewodniczący (LZS Cieszkowice), Władysław Kierkiewicz – (LZS Rudna Wielka), Andrzej Kokot (LZS Ligota), Mieczysław Kida (LZS Gola Górowska), Maria Murzyn (LZS Siciny)[119].

Zmiany na plenarnym posiedzeniu 29 grudnia 1971 r.

Odwołani z plenum:

Jan Frank i Maria Lankiewicz (wyjechali z terenu powiatu)

Powołani do plenum:

Marian Trześniowski, Zdzisław Springer, Irena Augustyniak, Henryk Głuszko

Odwołani z prezydium:

Jan Frank, Stefan Kasperski

Powołani do prezydium:

Henryk Głuszko, Marian Trześniowski, Jerzy Woziński

Mieczysław Karaś – przewodniczący, Henryk Głuszko – sekretarz[120].

Konferencja sprawozdawczo-wyborcza 1 lutego 1973 r.

Rada Powiatowa:

Mieczysław Karaś – przewodniczący (Wydział Rolnictwa PPRN), Ewa Lewandowska – wiceprzewodnicząca (Powiatowy Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku Góra), Władysław Łuczko – wiceprzewodniczący (Nadleśnictwo Góra Śląska), Franciszek Dawidowicz – sekretarz, Józef Siudmak – skarbnik (PK ZSL Góra), Walenty Szabłowski (PKKFiT w Górze), Marian Trześniowski (ZP ZMW Góra), Stanisław Wyskwarski (KP PZPR), Stanisław Włodarski (PGR Kietlów), Henryk Głuszko (PZ LZS Góra), Józef Bareła (Powiatowy Związek Kółek Rolniczych Góra), Helena Talarowska (LZS Czechnów), Jan Okienko (LZS Żuchlów), Jerzy Woziński (GRN Góra), Jerzy Niewrzał (POSTiW Góra), Kazimierz Gołębiowski (SP Wronów), Lech Gertych (PGR Ligota), Zdzisław Springer (Kombinat PGR Zaborowice), Eugeniusz Kobylak (LZS Wąsosz), Stanisław Migdał (OSM Góra), Antoni Arendarczyk (ZNP Góra), Józef Stefaniak (LZS Wąsosz), Jan Chmura (Wydział Oświaty i Kultury PPRN), Jerzy Rzepiela (LZS Rudna Wielka), Włodzimierz Raus (PZU Góra), Stanisława Ślęzak (LZS Naratów)

Komisja Rewizyjna:

Zdzisław Maczulski (LZS Cieszkowice), Władysław Kierkiewicz (LZS Rudna Wielka), Janusz Kowaluk (LZS Wąsosz)[121].

Prezydium i plenum 30 października 1975 r.

Mieczysław Karaś – przewodniczący, Władysław Łuczko – wiceprzewodniczący, Stanisław Filaber – sekretarz, Krystyna Hames – wiceprzewodnicząca, Józef Siudmak – skarbnik, Jerzy Niewrzał, Zdzisław Kalczyński, Walenty Szabłowski, Zenon Jachimowicz, Józef Stefaniak, Andrzej Straszewski, Marian Kistowski, Kazimierz Gołębiowski, Bogdan Komisarek, Stanisław Talarowski, Ryszard Szarek, Zdzisław Szpringer, Kazimierz Pawliczak, Michał Kowalski, Ryszard Borawski, Tadeusz Drewnik, Julian Kostikiewicz, Eugeniusz Kaczmarek, Grażyna Szafraniec, Józef Bareła[122].

 

 

[1] APL: UW Leszno 4900 s. 91 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[2] A. Szklarz, Moje życie to sport, „ABC” 1996 nr 34 s., il. (mutacja rawicka).

[3] Ten miesiąc podał Józef Stefaniak (rozmowa jesienią 1996 r.)

[4] Skład drużyny podał  J. Stefaniak, nie pamiętał wszystkich imion. (Rozmowa jesienią 1996 r.).

[5] APW: SP Góra Śląska 210 s. 55 (sprawozdanie z sierpnia 1947 r.).

[6] APW: KW PO „SP” Wrocław 42 s. 28 („Sprawozdanie z pracy L.Z.S.-ów na terenie pow. Góra Śląska” (znajdujące się
w zespole Komitet Wojewódzki Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”; s. 28-32).

[7] Skład zarządu LZS Wąsosz wg informacji J. Stefaniaka (rozmowa jesienią 1996 r.).

[8] Śladami dobrej roboty, Wrocław 1971 s. 7.

[9] APW: KW PO „SP” 42 s. 29-30; KP PO „SP” Góra Śląska 2 s. 21.

[10] APW: KP PZPR Góra Śląska 37 s. 116 („Sprawozdanie Powiatowego Komitetu Kultury Fizycznej w Górze Śl. z rozwoju Kultury Fizycznej i Sportu na terenie powiatu”; s. 115-118).

[11] Ibidem, s. 115, 116.

[12] Ibidem, s. 117.

[13] APW: KP PZPR Góra Śląska 38 s. 348 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Komitetu Kultury Fizycznej w zakresie rozwoju L.Z.S. i Kół sportowych na terenie powiatu Góra Śląska”; s. 347-350).

[14] Ibidem, s. 348.

[15] Ibidem, s. 348.

[16] Ibidem, s.. 349.

[17] J. Hankiewicz, T. Radwański, Dwadzieścia siedem lat sportu wiejskiego, Rocznik Dolnośląski, T.2, Wrocław-Warszawa 1973
s. 238.

[18] APW: KW PO „SP” Wrocław 42 s. 28.

[19] Ibidem, s. 29-30.

[20] Ibidem, s. 30.

[21] APW: Komenda Powiatowa Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” Góra Śląska 2 s. 29 („Kwartalne sprawozdanie
z pracy Kom. Pow. P.O. »SP« Góra Śląska za kwartał II-gi 1953 r.”; s. 28-30).

[22] Ibidem, s. 25 („Sprawozdanie z pracy Kom. Pow. P.O. »SP« Góra Śl. za III kwartał 1953 r.”).

[23] Ibidem, s. 21 („Sprawozdanie Kom. Pow. »SP« Góra Śl. z IV kwartału 1953 r.”).

[24] Ibidem, s. 9 („Sprawozdanie Kom. Pow. P.O. »S.P.« Góra Śl. za II-gi kwartał 54. rok.”; ). W innym dokumencie z 24 czerwca 1954 r. autor podaje, że funkcjonowało 30 LZS, więc ta liczba nieznacznie się różni od podanej w sprawozdaniu PO „SP”, Dodatkowa informacja dotyczy rozkładu kół: spółdzielnie produkcyjne – 16, PGR – 8, „gromady indywidualne” – 6. (APW: KP PZPR Góra Śląska 49 s. 273a).

[25] APW: Komenda Powiatowa Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” Góra Śląska 2 s. 10 („Sprawozdanie Kom. Pow.  Powsz. Org. »Służba Polsce« Góra Śl. za III-ci kwartał 54 r.”).

[26] Tabela rozgrywek klasy »C«, „Gazeta Górowska” 1956 nr 9 s. 4. Na początku maja 1. miejsce w tabeli zajmował LZS Stara Góra, na 7. – LZS Wąsosz, na 9. – „Sparta” Góra Śl.

[27] St. Migdał, Kampania sprawozdawczo-wyborcza do Rad LZS-ów, „Gazeta Górowska” 1956 nr 1 s. 4.

[28] T. Zajkiewicz, Wybory na papierze, „Gazeta Górowska” 1955 nr 11 s. 4.

[29] Uliczny bieg kolarski, „Gazeta Górowska” 1956 nr 17 s. 4.

[30] APW: KP PZPR Góra Śląska 49 s. 273a („Sprawozdanie z rozwoju sportu na terenie powiatu Góra Śląska w roku 1954”; s. 273a-274).

[31] Ibidem, s. 273a.

[32] APL: KP PZPR Góra Śląska 8 s. („Sprawozdanie Wydziału Propagandy K.P. z rozwoju sportu i pracy Zarządu Powiatowego LPŻ na terenie powiatu Góra Śląska” na posiedzenie egzekutywy 10 maja 1956 r.)

[33] APL: UW Leszno 4900 s. 59 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”; s. 55-67).

[34] Ibidem, s. 93 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[35] Ibidem, s. 116 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964 r.”; s. 113-125).

[36] Ibidem, s. 116-117 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964 r.”; s. 113-125).

[37] Ibidem, s. 157 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[38] APW: KP PZPR Góra Śląska 84 s. 11 (posiedzenie egzekutywy KP PZPR 7 lipca 1971 r.)

[39] APL: UW Leszno 4900 s. 91 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[40] Ibidem, s. 155 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[41] Ibidem, s. 62 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[42] Ibidem, s. 100 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[43] Ibidem, s. 123 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[44] Ibidem, s. 99 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[45] APW: PPRN Góra Śląska 344 s. 16 („Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w pow. Góra” na posiedzenie 12 czerwca 1962 r.; s. 12-16).

[46] APL: UW Leszno 4900 s. 122 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[47] Ibidem, s. 162 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[48] Ibidem, s. 245 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[49] Ibidem, s. 100 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[50] Ibidem, s. 62 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[51] Ibidem, s. 172 („Założenia problemowe z aktualnych potrzeb Zrzeszenia LZS w środowisku wiejskim za lata 1967-70”;
s. 165-175).

[52] Ibidem, s. 247-248 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[53] Ibidem, s. 57 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[54] APL: RNO Wąsosz 29 s. 18 („Sprawozdanie z działalności Rady LZS Orla Wąsosz za rok 1959”; s. 17-20).

[55] „Gazeta Poznańska” 1964 nr 82 s. 2 (z 7 kwietnia 1964 r.).

[56] APL: KP PZPR Góra Śląska 51 s. 60 (posiedzenie egzekutywy 10 lipca 1968 r.)

[57] APL: UW Leszno 4900 s. 94-95 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103); APW: PPRN Góra Śląska 344 s. 13 („Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w pow. Góra” na posiedzenie 12 czerwca 1962 r.; s. 12-16).

[58] APL: UW Leszno 4900 s. 117 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[59] Ibidem, s. 158 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[60] APW: KP PZPR Góra Śląska 90 s. 45 („Informacja Rady Powiatowej Zrzeszenia „LZS” w Górze z działalności sportowej w powiecie górowskim w roku 67/68”; s. 44-47).

[61] APW: PPRN Góra Śląska 258 s. 86-88 (na posiedzenie 15 września 1969 r.).

[62] APL: UW Leszno 4900 s. 247 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe
w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[63] Ibidem, s. 245-246.

[64] Ibidem,  s. 57 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”; s. 55-67).

[65] Ibidem, s. 95 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[66] Ibidem, s. 118.

[67] Ibidem, s. 159 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[68] APW: PPRN Góra Śląska 258 s. 86-88 (na posiedzenie 15 września 1969 r.)

[69] APL: UW Leszno 4900 s. 247 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[70] Ibidem, s. 58 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[71] Ibidem, s. 244 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[72] Ibidem,  s. 245 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[73] Ibidem, s. 58 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[74] Ibidem, s. 97 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103). Wynik punktowy za: APW: PPRN Góra Śląska 344 s. 12 („Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w pow. Góra” na posiedzenie 12 czerwca 1962 r.; s. 12-16).

[75] APL: UW Leszno 4900 s. 120 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[76] Ibidem, s. 160 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[77] Ibidem, s. 244 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[78] Ibidem, s. 58 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[79] Ibidem, s.. 97 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[80] Ibidem, s. 120 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[81] Ibidem, s. 160 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[82] APL: UW Leszno 4900 s. 95-96 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103); APW: PPRN Góra Śląska 344 s. 14 („Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w pow. Góra” na posiedzenie 12 czerwca 1962 r.; s. 12-16).

[83] APL: UW Leszno 4900 s. 118 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[84] Ibidem, s. 95-96 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103); APW: PPRN Góra Śląska 344 s. 14 („Sprawozdanie z działalności Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w pow. Góra” na posiedzenie 12 czerwca 1962 r.; s. 12-16).

[85] APL: UW Leszno 4900 s. 159 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[86] Ibidem, s. 96 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[87] Ibidem, s. 118 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[88] Ibidem, s. 159 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[89] Ibidem, s. 160.

[90] APL: UW Leszno 4900 s. 58 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”; s. 55-67).

[91] Ibidem, s. 65.

[92] Ibidem, s. 97-98 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[93] Ibidem, s. 120 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1962-1964”; s. 113-125).

[94] Ibidem, s. 120.

[95] Ibidem, s. 160 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[96] Ibidem, s. 162.

[97] Ibidem, s. 161.

[98] APL: PIS Góra Śląska 18 s. 274.

[99] Ibidem,  s. 275.

[100] APL: UW Leszno 4900 s. 244 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe
w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[101] Ibidem, s. 246.

[102] Ibidem, 63 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[103] Ibidem, s. 64.

[104] Ibidem, s. 101 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1960-1962 r.”; s. 90-103).

[105] Ibidem, s. 122-123.

[106] Ibidem, s. 124.

[107] Ibidem, s. 124.

[108] Ibidem, s. 163 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres sprawozdawczy 1964-1966 r.”; s. 155-164).

[109] Ibidem, s. 242 („Sprawozdanie z działalności Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze za okres 1971-72 r.”; s. 242-249).

[110] Ibidem, s. 243.

[111] Ibidem, s. 64 („Sprawozdanie Rady Powiatowej Zrzeszenia LZS w Górze Śląskiej za okres sprawozdawczy 1957-1959”;
s. 55-67).

[112] Ibidem, s. 269-272 („Protokół ze Zjazdu Likwidacyjnego Powiatowego Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe w Górze w dniu 30.X.1975 rok”).

[113] APL: RNMiG Góra 145 s. 51-52 („Sprawozdanie z działalności sportowej w Gminie Góra za rok ubiegły i I półrocze 1976 roku”).

[114] APL: UW 4900 s. 51 (nie datowany, dołączone pismo przewodnie z 16 kwietnia 1959 r. s. 1).

[115] Ibidem,  s. 68 (pismo Powiatowego Zrzeszenia LZS z 26 stycznia 1960 r.).

[116] Ibidem,  s. 105-106.

[117] Ibidem, s. 110 (Protokół komisji skrutacyjnej konferencji sprawozdawczo-wyborczej 17 grudnia 1964 r.;
s. 109-110).

[118] Ibidem, s. 185, 187.

[119] Ibidem,  s. 203.

[120] Ibidem, s. 240.

[121] Ibidem, s. 259-260, 263.

[122] Ibidem, s. 273.